Χυμοπαθολογία ή Οι τέσσερις στοιχειακοί χυμοί του σώματος

Οι τέσσερις ιδιοσυγκρασίες.

Αλληγορικός πίνακας του Άλμπρεχτ Ντύρερ

Η θεωρία των τεσσάρων χυμών του σώματος διατυπώθηκε περί το 400 π.Χ. στην φιλοσοφική διατριβή «Περί της φύσης των ανθρώπων» της σχολής του Ιπποκράτη (460 – 377 π.Χ.) και βασιζόταν στην «Θεωρία των τεσσάρων στοιχείων» του Εμπεδοκλή (495 – 435 π.Χ.) . Ο Γαληνός (129 – 199 μ.Χ.) την ενστερνίστηκε και αποτέλεσε τη βάση για να διατυπώσει την θεωρία του περί ασθενειών, η οποία και επηρέασε ιατρούς και επιστήμονες για σειρά αιώνων, μέχρι τον Μεσαίωνα.

Ακόμα και σήμερα, αν και οι θετικές επιστήμες έχουν εξελιχθεί και η θεωρία των τεσσάρων ιδιοσυγκρασιών θεωρείται ξεπερασμένη, εν τούτοις συνεχίζει να λαμβάνεται υπόψη στον τομέα της ψυχολογίας. Βάση της θεωρίας είναι η επίδραση που έχουν στον οργανισμό και την ιδιοσυγκρασία του ατόμου οι τέσσερις στοιχειακοί χυμοί του σώματος, οι οποίοι είναι:

v  το αίμα

v  η μαύρη χολή

v  η κίτρινη χολή

v  και το φλέγμα.

Οι τέσσερις χυμοί σχετίζονται με τα αντίστοιχα όργανα του σώματος, τα οποία παράγουν το κάθε χυμό. Όταν οι τέσσερις χυμοί βρίσκονται σε ισορροπία μέσα στο σώμα, τότε επικρατεί ευκρασία, δηλαδή ο άνθρωπος είναι υγιής. Αντίθετα, η δυσκρασία περιγράφει την κατάσταση όταν η ισορροπία των χυμών έχει διαταραχθεί και σε οργανικό επίπεδο η ανισορροπία αυτή εκδηλώνεται με διάφορες ασθένειες.

Ο Ιπποκράτης υποστήριζε ότι τα επίπεδα των χυμών του σώματος κυμαίνονται ανάλογα με τις εποχές ως εξής:

v  τον χειμώνα αυξάνονται τα επίπεδα του φλέγματος και υπερισχύει των άλλων χυμών λόγω του κρύου

v  την άνοιξη είναι ακόμα το φλέγμα ενισχυμένο, αλλά το αίμα αρχίζει να ανακτά έδαφος, επειδή οι μέρες γίνονται όλο και πιο ζεστές

v  το καλοκαίρι υπερισχύει το αίμα, ενώ η χολή όλο και αυξάνει τα επίπεδα της, ενώ

v  το φθινόπωρο υπερισχύει η χολή

Tα τέσσερα  στοιχεία

Γη, φωτιά, νερό και  αέρας αποτελούν τα οντολογικά θεμέλια των τεσσάρων χυμών του σώματος. Από αυτά, τις αλληλεπιδράσεις και τις αναμείξεις τους, θεωρούσαν ότι οικοδομούνται όλα τα υλικά και άυλα, ορατά και αόρατα μέρη του Σύμπαντος.

Ο Εμπεδοκλής θεωρούσε ότι και τα τέσσερα στοιχεία είναι βασικά, και ότι το κάθε στοιχείο έχει βασικές και μοναδικές ιδιότητες, έτσι ώστε από την σύνθεση των τεσσάρων αυτών στοιχείων να σχηματίζονται όλα τα υπόλοιπα υλικά. Το στοιχείο της γης επικρατεί κυρίως στη μαύρη χολή, το στοιχείο της  φωτιάς στην κίτρινη χολή, το νερό στο φλέγμα, αλλά και τα τρία προηγούμενα  στοιχεία ενυπάρχουν στο αίμα που κατατάσσεται στο στοιχείο του αέρα.

Στην εποχή μας η χυμοπαθολογία είναι η φιλοσοφική εκείνη θεωρία που στηρίζεται στη παραδοσιακή ιατρική και που θεωρεί την εκδήλωση οποιασδήποτε ασθένειας ως μια ένδειξη ανισορροπίας των  τεσσάρων στοιχειακών χυμών του σώματος. Ο κάθε στοιχειακός χυμός πιστεύεται ότι διαθέτει δύο φύσεις: ζεστό ή κρύο / ξηρό ή υγρό.

	Ζεστό	Κρύο
Ξηρό	κίτρινη χολή	μαύρη χολή
Υγρό	αίμα	φλέγμα

Τα πάντα στον σύμπαν αποτελούνται από τα τέσσερα θεμελιώδη στοιχεία: τη γη, τη φωτιά, το νερό και τον αέρα. Στο ανθρώπινο σώμα συναντάμε τα τέσσερα αυτά στοιχεία στα στοιχειακά υγρά, στο αίμα, στη κίτρινη χολή, στη λέμφο και στη μπλε ή μαύρη  χολή, τα οποία, με τη σειρά τους, ανάλογα με το μίγμα και τις ισορροπίες που διαμορφώνονται σε κάθε οργανισμό, αποτυπώνονται τόσο στην εξωτερική εμφάνιση, όσο και στον συναισθηματικό κόσμο και στην ιδιοσυγκρασία του ατόμου. Έτσι από την αρχαιότητα ακόμη κατέτασσαν τους ανθρώπους σε αισιόδοξους, χολερικούς, φλεγματικούς και μελαγχολικούς.

Τα τέσσαρα στοιχεία και η ιδιοσυγκρασία των ατόμων

Χολερικός, αισιόδοξη, μελαγχολικός και φλεγματικός: Γραφικά από τον 17ο αιώνα, μέρος του Grande commande

Κατά τον Ιπποκράτη όλοι οι άνθρωποι μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε  τέσσερις βασικούς τύπους προσωπικότητας. Πρόκειται για τους:

o   Αιματώδεις ή αισιόδοξους τύπους με στοιχείο τους τον αέρα: Στα άτομα της κατηγορίας αυτής υπάρχει υπεροχή αίματος στον οργανισμό. Ο τύπος αυτός περιγράφεται γενικά σαν καλόκαρδος, χαρούμενος, αγαπητός, εξυπηρετικός  και ευχάριστος. Οι άνθρωποι με αυτή την ιδιοσυγκρασία τείνουν να είναι ζωντανοί, κοινωνικοί, ανέμελοι, ομιλητικοί, αισιόδοξοι. Αναζητούν την ευχαρίστηση, κάνουν εύκολα νέους  φίλους, διαθέτουν φαντασία και καλλιτεχνικές ιδέες. Παραδοσιακά ανήκουν στο στοιχείο του αέρα, μπορεί όμως να είναι ευμετάβλητοι, άστατοι αλλά και ξεχασιάρηδες.

o   Φλεγματικούς τύπους με στοιχείο τους το νερό:  Αποδόθηκε ο χαρακτηρισμός αυτός στην υπεροχή του φλέγματος στον οργανισμό των ατόμων της κατηγορίας αυτής. Οι άνθρωποι του τύπου αυτού περιγράφονται γενικά σαν άτομα δυσκίνητα αλλά σταθερά στην συμπεριφορά τους. Συνδέονται με το στοιχείο του νερού, είναι ήσυχοι, λογικοί, υπομονετικοί, στοχαστικοί και  ανεκτικοί. Εμφανίζονται πολλές διστακτικοί, αδέξιοι, με αργή και βαριά ομιλία και κίνηση. Τείνουν να έχουν μια πλούσια εσωτερική ζωή, αναζητούν μια ήσυχη, ειρηνική ατμόσφαιρα στην καθημερινότητα τους για να είναι  ικανοποιημένοι με τον εαυτό τους. Είναι εν πολλοίς σταθεροί και συνεπείς στις συνήθειες και τις υποχρεώσεις τους, πιστοί σε φίλους και συνεργάτες.

o   Χολερικούς τύπους με στοιχείο τους τη φωτιά: Αποδόθηκε στην υπεροχή της κίτρινης χολής και τα άτομα που ανήκουν στον τύπο αυτό περιγράφονται γενικά σαν ευερέθιστα, ευέξαπτα και με γρήγορα αντανακλαστικά. Συχνά εγωκεντρικοί και εξωστρεφείς συνδέονται με την φωτιά, διακατέχονται από πάθος  και μπορεί να είναι ευερέθιστοι, παρορμητικοί, ανήσυχοι, με μεγάλα αποθέματα ενέργειας αλλά και άτομα επιθετικά. Διακρίνονται για τις ηγετικές τους ικανότητες, τον σχεδιασμό, τις πρακτικές λύσεις που εμπνέονται και την υπευθυνότητα στον επαγγελματικό τομέα. Είναι φιλόδοξοι, ισχυρογνώμονες  και πολύ συγκεντρωτικοί.

o   Μελαγχολικούς τύπους με στοιχείο τους τη γη:  Αποδόθηκε σε περίσσεια μέλαινας χολής στον οργανισμό και τα άτομα της κατηγορίας αυτής χαρακτηρίζονται από σκυθρωπότητα και κατήφεια. Πρόκειται για άτομα με ροπή στη μελαγχολία και την κατάθλιψη. Είναι σοβαροί, αντικοινωνικοί, εσωστρεφείς, καχύποπτοι και επιφυλακτικοί. Μπορεί να βρεθούν σε κάποια φάση της ζωής τους  αντιμέτωποι με την σκληρότητα του κόσμου και να πληγωθούν ανεπανόρθωτα. Παραδοσιακά ανήκουν στο στοιχείο της γης, είναι ευσυνείδητοι και δείχνουν συμπαράσταση προς τους άλλους, όταν αυτοί  αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα.

Λόγω της αναπροσαρμογής της στάθμης των τεσσάρων στοιχειακών χυμών του σώματος ανά εποχή του έτους, δικαιολογούνται και οι ψυχολογικές μεταπτώσεις των ατόμων που παρουσιάζονται, κυρίως κατά το πέρασμα της μιας εποχής του χρόνου στην άλλη.

Μπορεί η θεωρία αυτή να μην βρίσκει σύμφωνους αρκετούς από εσάς, αποτελεί όμως κατά την άποψη μας πολύτιμη τροφή για σκέψη! «Νους υγιής εν σώματι υγιεί» έλεγαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Και σώμα υγιές χωρίς σωστή και ισορροπημένη διατροφή δεν μπορεί να υπάρξει, συμπληρώνουμε εμείς.

Στην εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών, του άκρατου υλισμού και της τεχνολογίας αιχμής, μια τέτοια θεωρία μπορεί να φαίνεται σε πολλούς από ξεπερασμένη έως ανάξια λόγου. Θα ήταν όμως ένδειξη υπερφίαλης συμπεριφοράς να αγνοηθεί η ανθρώπινη γνώση που διαμορφώθηκε αργά, σταδιακά και επίπονα κατά την διάρκεια της εξελικτικής πορείας της ανθρωπότητας, και συνέβαλαν με αποφασιστικό τρόπο στη διαμόρφωση της σπουδαία πνεύματα της ανθρώπινης διανόησης. Θεωρήσαμε ότι αξίζει τον κόπο να διασωθεί και με το σκεπτικό αυτό σας την παρουσιάζουμε στο παρόν μας άρθρο.

Αλίντα Κανάκη